(سبەی):
بەکارهێنەران و بازرگانیکردن بە مادەی هۆشبەرەوە بوە بە یەکێک لە هەڕەشە جدییەکانی سەر هەرێمی کوردستان و ساڵ بە ساڵ بەکارهێنەرانی ئەو ماددەیە لە هەرێم رو لە زیادبون دەکەن، لایەنە پەیوەندیدارەکان و توێژەرانی کۆمەڵایەتی هۆشداری دەدەن و رایدەگەیەنن؛ ئەگەر دۆخەکە بەمشێوەیە بەردەوام بێت لە حاڵەتەوە دەبێتە دیاردە.

ئێران و ئەفغانستان؛ پایتەختی ماددە هۆشبەرەکان


بە پێی دوایین ئامار، لە ئێران نزیکەی (2) ملیۆن (800) هەزار کەس ئالودەی مادە بێهۆشکەرەکان بون، کە لەو ژمارەیە (60%)ی تریاک بەکاردەهێنن ئەوانی دیکە گیرۆدەی مادەی (هێرۆین، کریستاڵ)ن و لە کۆی ژمارەی توشبوانی مادە هۆشبەرەکان (10%) ژنن.

رۆژ بە رۆژیش ژمارەی بەکارهێنەرانی ئەو ماددەیە لە ئێران رو لە زیادبون دەکات، جگە لەوەش ئەو وڵاتە سنورێکی بەرفراوانی لەگەڵ وڵاتی ئەفغانستان هەیە کە بە یەکێک لە وڵاتە سەرەکییەکانی بەرهەمهێنانی ماددەی هۆشبەر دادەنرێت و بەپێی دوایین ئاماریش، ئەفغانستان نزیکەی (90%)ی تریاک-ی هەمو جیهان بەرهەمدەهێنێت، کە دەکاتە (10) هەزار تۆن، بەڵام حکومەت هیچ ئامارێکی رەسمی سەبارەت بە توشبوانی ئەو مادە هۆشبەرە بڵاو ناکاتەوە، بەڵام بە پێی ئامارێکی نا حکومی زیاتر لە شەش ملیۆن توشبو لە ئەفغانستان هەیە و ساڵانە نزیکەی (40) هەزار توشبو چارەسەریان بۆ دەکرێت.

هەرێمی کوردستان؛ نزیکەی (513) کیلۆمەتر سنوری هاوبەشی لەگەڵ کۆماری ئیسلامی ئێران هەیە، ئەمەش وایکردوە بەشێکی زۆری ئەو مادە هۆشبەرانەی کە دێنە هەرێمەوە، لە سنورەکانی ئێرانەوە بێت و ببێتە هەڕەشەی جدی لەسەر کۆمەڵگەی کوردی.

هۆشداری دەدرێت


عەمید جەلال ئەمین بەگ، بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی روبەڕبونەوەی مادەی هۆشبەرەکان لە ئاسایشی سلێمانی رایگەیاند: لە سلێمانی و هەرێمی کوردستان بەکارهێنەر و بازرگانیی مادەی هۆشبەر هەیە و ئەگەر دۆخەکە بەوشێوەیە بڕوات دەبێتە دیاردە.

هاوکات گەمارۆکانی سەر ئێران بە هۆکار دادەنێت بۆ زیادبونی بازرگانی بە مادە هۆشبەرەکان و دەڵێت: ئەو گەمارۆ ئابورییەی خراوەتە سەر ئێران كاریگەریی هەبوە لەسەر چالاككردنی بازرگانی كردن بەماددە هۆشبەرەكانەوە، خەڵك پەلامار دەدات بۆ هێنان‌ و ساغكردنەوەی مادە هۆشبەرەكان‌ و بەدەستهێنانی دەسكەوتی دارایی زیاتر، جگە لەوەش نزیكترین شوێن بۆ ساغكردنەوەی مادەی هۆشبەر لە ئێرانەوە، كوردستان‌ و عێراق"ە.

بەوتەی عەمید جەلال، لە ساڵی (2017)دا (310)کەس بە بڕیاری دادوەر بە تۆمەتی بەکارهێنان و بازرگانی مادەی هۆشبەر دەستگیرکراون، کە (10) کەسیان ژنن، هەروەها دەستگیراوە بەسەر یەک تۆن مادەی هۆشبەری شیشە و (52) ملیۆن حەبی ترامادۆڵدا.

ترامادۆڵ چییە؟

حەبی ترامادۆڵ، حەبێکی ئازارشکێنی بەهێزە، بە چەندین ناوی دیکەی وەکو تراماڵ، ترامد، بایومادۆڵ و پیرالژین ناسراوە، بەهۆی بەهێزی و کاریگەری حەبەکەوە، بەکارهێنەر توشی ئالودەبون دەکات، ئەم جۆرە لە حەب تەنها بە رەچەتەی پزیشک دەنوسرێت و تەنانەت لە هەندێک وڵات هەڵگرانی ئەم جۆرە لە حەب بەبێ هیچ مۆڵەتێک، سزای لەسێدارەدانی بەدواوەیە.

تەنها لە سلێمانی؛ (240) کەس دەستگیرکراون
بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرێتی روبەڕبونەوەی مادەی هۆشبەرەکان لە ئاسایشی سلێمانی باس لەوە دەکات، تەنها لە ساڵی رابردودا (2018) بە بڕیاری دادوەر (240) کەس دەستگیرکراون، کە رێژەیەکی زیاتری ژنان بون و بازرگان و بەکارهێنەری مادەی هۆشبەریشی تێدا بوە.

ئامارەکان لەسەر ئاستی هەرێم


بەپێی ئامارێکی بەڕێوەبەرایەتی گشتیی نەهێشتنی ماددە هۆشبەرەکان لە هەرێمی کوردستان، ساڵی رابردو لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان، (415) کیلۆگرام ماددەی هۆشبەر دەستی بەسەرداگیراوە و (941) تۆمەتبار دەستگیرکراون، (768) کەسیان دۆسییەکانیان لە دادگا یەکلانەبوەتەوەو لەژێر لێکۆڵینەوەدان، (97) کەسیش سزادراون و (76) کەسی دیکەش ئازادکراون.
بەپێی ئامارەکە، ساڵی رابردو دەستگیراوە بەسەر بڕی (415) کیلۆگرام ماددەی هۆشبەر کە جۆر و بڕەکانیان بەم شێوەیەیە:
•  (17)  کلیۆ و (500) گرام تلیاک
•  (383) گرام هێرۆین
•  (13) کیلۆگرام کریستاڵ
•  کیلۆیەک و (300)گرام ماریگوانا
•  (200)گرام حەشیش
•  (17) هەزار و (281) شیت حەبی هۆشبەری جۆراوجۆر

(10) هه‌زار به‌كارهێنه‌ری مادده‌ی هۆشبه‌ر

ساڵانە ژمارەی ئالودەبوان و بازرگانی کردن بە مادە هۆشبەرەکان لە هەرێمی کوردستان رو لە زیادبون دەکات. ئیبراهیم رەمەزان، سه‌رۆكی رێكخراوی بەرەنگاربونەوەی ماددە هۆشبەرەکان ئاشکرای دەکات، لە بەدواداچونەکانیاندا بۆیان دەرکەوتوە کە تادێت ژماره‌ی بەکارهێنەرانی مادە هۆشبەرەکان لە هەرێمی کوردستان زیاد دەکەن و "لەدوای ساڵی (1991)ەوە تائێستا ئەو کەسانەی کە ئالودەی ماددە هۆشبەرەکان بون، نزیکەی (10) هەزار کەس دەبن''.
بەوتەی سەرۆکی ئەو رێکخراوە، لەدوای راپەڕینەوە ساڵ بە ساڵ بەکارهێنەران و بازرگانی کردن بە مادەی هۆشبەر لە هەرێم روی لە زیادبون کردوە، بەڵام دەڵێت: رێژەکە ئاستی ستانداردی جیهانی تێنەپەڕاندوە.

هۆکارەکانی بەربڵاوی ماددە هۆشبەرەکان چییە؟


بەکر بایز، قائیمقامی قەزای پشدەر و شارەزا لە بواری ماددەهۆشبەرەکان باس لە هۆکارەکانی بەربڵاوی مادە هۆشبەرەکان دەکات و بە (سبەی) راگەیاند: هۆکاری کۆمەڵایەتی و ئابوری و تەنانەت سیاسیش پاڵنەری بەهێزن بۆ زیادبونی بەکارهێنان و بازرگانیکردن بە مادە هۆشبەرەکانەوە، بەڵام ئەو هۆکارەی زیاتر لە هەرێمی کوردستان وایکردوە کە بڵاوبونەوەی ماددە هۆشبەرەکان زیاد بکات، هۆکاری جوگرافییە، بەوپێیەی هەرێمی کوردستان سنورێکی بەرفراوانی لەگەڵ وڵاتێکی وەکو ئێران هەیە، ئێرانیش یەکێکە لەو وڵاتانەی ساڵانێکی زۆرە کە ماددەی هۆشبەری تێدایە و مێژوییەکی لەگەڵ ئەو ماددەیەدا هەیە.

یەکێکی دیکە لە هۆکارەکان بۆ مەرزو خاڵە سنورییەکان دەگەڕێنێتەوە، کە هاوسنورن لەگەڵ ئێران و بونەتە دەرگایەکی ئاوەڵا بەسەر هاوردەکردنی ماددە هۆشبەرەکان بە قاچاخ.

قەیرانی دارایی و هەژاریی

بەوتەی بەکر بایز، یەکێکی دیکە لە هۆکارەکانی بەربڵاوی بەکارهێنان و بازرگانیکردن بە مادەی هۆشبەرەوە، قەیرانی دارایی و هەژارییە، لەمڕوەوە وتی: "بازرگانانی مادەی هۆشبەر دەیانەوێت خۆیانی پێ دەوڵەمەند بکەن و بەکارهێنەرانیش لەو هاوڵاتییە گەنجانەن کە لە دۆخێکی قورسدا دەژین یاخود خوێندنیان تەواو نەکردوە و چەندین حەز و خولیای بەدی نەهاتویان هەیە، بۆیە بە ناچاری پەنا بۆ بەکارهێنانی مادە هۆشبەرەکان دەبەن".

"چاوپۆشی لە بەشێک لە بازرگانانی مادەی هۆشبەر دەکرێت"
قائیمقامی قەزای پشدەر نایشارێتەوە، کە هەندێک خەڵک هەن بە هۆکاری سیاسی و کۆمەڵایەتی چاوپۆشییان لێ دەکرێت و ماددەی هۆشبەر دەخرێتە ئۆتۆمبێلەکانیان بەبێ ئەوەی لێپێچینەوە و چاودێرییان بکرێت، دواتریش ئەو کەسانە باندی گەورە دروست دەکەن و ئەوەش وا دەکات لە چەند ساڵی داهاتودا کێشەی کۆمەڵایەتی گەورە دروست بکات و تەنانەت بناغەی کۆمەڵگەش بەرەو هەڵتەکاندن دەبات.

روبەڕوبونەوەی مادە هۆشبەرەکان بە یاسایەکی کۆن

بەپێی یاسا بۆ بازرگانانی ماددەی هۆشبەر كەمترین سزا زیندانیكردنیانە بۆ ماوەی (15) ساڵ و بۆ بەركارهێنەرانیش لە شەش مانگ دەست پێ دەكات تاوەكو چەند ساڵێك، بەڵام بەوتەی ئەو شارەزایەی بواری ماددە هۆشبەرەکان، بڵاوبونەوە و بازرگانیکردن بە ماددە هۆشبەرەکانەوە هۆکاری یاساییشی هەیە، بەوپێیەی ئەو یاسایەی ئێستا بۆ روبەڕوبونەوەی مادە هۆشبەرەکان بەکار دەهێنرێت، یاسایەکی زۆر کۆنە و بۆ دۆخی ئێستای هەرێمی کوردستان نابێت و لەئاست خواستەکاندا نییە، چونکە ئەو کاتەی یاساکە دەرکراوە و کاری پێدەکرا، زۆر لەو ماددانەی ئێستای تێدا نییە کە بونیان هەیە و بازرگانییان پێوە دەکرێت.

چارەسەر چییە؟


بە بۆچونی یاساناسان و شارەزایان، چارەسەری روبەڕوبونەوەی ماددە هۆشبەرەکان دەبێت لە سەرەوە دەست پێ بکات و پێویستە یاسایەک لە پەرلەمانەوە دەربچێت و میکانیزمی جێبەجێکردنی رون بێت، بەپێچەوانەوە رۆژ بە رۆژ مەترسییەکانی ماددەی هۆشبەر هەڕەشەی جددی لە کۆمەڵگەی کوردی دەکەن.

ئارام سەردار، توێژەری کۆمەڵایەتی باس لە مەترسییەکانی بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان دەکات و بە (سبەی) وت؛ بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان جگە لە زیانە تەندروستیەکەی، زیانی دەرونی و کۆمەڵایەتیشی دەبێت، چونکە ئەگەر لادانەکانی تر لەیەک لایەنەوە زیانیان هەبێت، ئەوا بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان لەهەمو لایەکەوە زیانبەخشە بۆ داتەپینی کۆمەڵگا، هاوشێوەی نەخۆشی گانگرین هێواش هێواش کاریگەری دەکاتە سەر کۆمەڵگا و پەلدەکێشێت بۆ لادانەکانی تر.

لەهەمان کاتدا، کاریگەرییەکانی مادە هۆشبەرەکان لەسەر گەنجان بە خراپتر ناودەبات و دەڵێت: مادە هۆشبەرەکان لەسەر گەنجان کاریگەریی خراپتری هەیە، بەتایبەت هەڵوەشاندنەوەی خێزان و زۆربونی تاوانە جۆراوجۆرەکان و دورکەوتنەوەیان لە خوێندن کە داینەمۆی کۆمەڵگان، لەگەڵ بڵاوبونەوەی نەخۆشییە گوازراوەکان .

ئەو توێژەرە ئاماژەی بەوەکرد، ماددە هۆشبەرەکان بەهۆی کاریگەریی راستەوخۆی لەسەر مێشک و خوێن، مرۆڤ ئامادە دەکات بۆ بەکارهێنانی هەر رەفتارێک لەپێناو بەدەست هێنانی ئەو ماددەیەی پێی ئالودەیە، بەهەر رێگەیەک بێت.