(سبەی):

بڕیارەكەی دۆناڵد ترەمپ بۆ رێگەخۆشكردن لەبەردەم ئۆپەراسیۆنی سەربازیی سوپای توركیا لە باكوری رۆژهەڵاتی سوریا لەلایەن شەڕڤانانی كوردەوە وەك "وەشاندنی خەنجەر لە پشتەوە لێی دەڕوانرێت."

ماوەی زیاتر لە سێ ساڵ هێزەكانی سوریای دیموكرات (كە زۆرینەی كوردە) شانبەشانی هێزەكانی ئەمەریكا لە شەڕی دژبە داعشدا جەنگان. ئێستا، دوایین گۆڕانكارییەكەی ترەمپ لە سیاسەتی ئەمەریكا، كوردەكانی بە لاوازی بەجێ هێشتوە لەبەردەم هێرشی توركیادا. 

كورد زۆر جار دەڵێن "هاوڕێ و دۆستیان نیە، بەڵام چیاكانیان هەیە" ئەمەش وەك ئاماژەیەكە بۆ مێژوی درێژخایەنی خیانەتكردن لەو میللەتە. 

نزیكەی (30) ملیۆن كورد بەزۆری بڵاوبونەتەوە بە ناوچەكانی باشوری توركیا و باكوری عێراق و باشور و رۆژهەڵاتی سوریا و ئێران. زۆر جار كورد وا ناو دەبرێت كە "گەورەترین نەتەوەی بێ دەوڵەتن لەجیهان". بەدرێژایی سەدەی بیستەم كوردە كۆچەرییەكان هەمیشە بونەتە ئامانجی توندوتیژی و سەركوتكارییەكانی فەرمانڕەوا دیكتاتۆرەكان و ئەوەش بەردەوام هانی جموجۆڵی سەربازییانەی داوە بۆ بەرگری لە مافی كورد و بەدەستهێنانی خۆبەڕێوەبەری. 

سەدەیەكی درێژی كوردەكان

(1920): كورد بەڵێنی پێدرا ببێتە خاوەنی نیشتمانی سەربەخۆی خۆی لە چوارچێوەی پەیماننامەی سیڤەر كە یەكێك بو لەو پەیماننامانەی كۆتاییان بە جەنگی جیهانیی یەكەم هێنا و ئیمپراتۆریەتی عوسمانیی لەبەریەك هەڵوەشاند. بەڵام ئەو بەڵێنەی بە كورد درا لەلایەن بەریتانیا و فەرەنسا و ئەمەریكاوە، نەهاتەدی و سنورە نیشتمانییەكان بەهیوای كوردستانێكی گەورە داڕێژران. ئەمە نەبوە هۆی لەناوبردنی ناسیۆنالیزمی كوردی، ساڵانی دیكەی سەدەی رابردو لەدوای (1920)ەوە چەندین شۆڕش و راپەڕینی بەخۆوە دەبینی كە لەلایەن سەركردە شۆڕشگێڕە كوردەكانەوە رابەرایەتی دەكران لەدژی ئەو دەوڵەتانەی كوردیان بەسەردا دابەش كرابو كە ئەوانیش دژی داواكارییەكانی كورد بون لە هێناكایەی خۆبەڕێوەبەری و هەروەها هەوڵی سەركەوتكردن و لەناوبردنی ناسنامەی كوردیان دەدا. 

(1923): كۆماری توركیا لەلایەن مستەفا كەمال ئەتاتوركەوە دامەزرێنرا پاش شەڕی سەربەخۆیی، كە دەوڵەتێكی مەركەزیی توركی بو و دواتر روبەڕوی راپەڕینی كوردەكان بوەوە. ئەو راپەڕینە بە گورزی سەربازییانە سەركوتكرا. دواتر، سیاسەتی سەركەوتكردنی مافی كورد و ناسنامەی كورد جێبەجێكرا و لەو چوارچێوەیەدا زمانی كوردی قەدەغە كرا و كوردەكان ناچار كران ناوی خۆیان بكەنە ناوی توركی، لەگەڵ ئەوەشدا ناوی شار و گوندەكانیش بەهەمان شێوە لە ناوی كوردییەوە كرانە ناوی توركی. 

(1946): یەكێتی سۆڤیەت كە ئێرانی داگیر كرد شانبەشانی هاوپەیمانەكانی، هەوڵیدا باشوری رۆژئاوای ئێران بلكێنێت بەخۆیەوە، بەمەش هانی نەتەوەپەرستە كوردەكانی دا بۆ دامەزراندنی دەوڵەتێكی خودموختاری كە داوای ئۆتۆنۆمییان لە ئێران دەكرد بەناوی كۆماری مەهاباد. كاتێك یەكێتیی سۆڤیەت كشایەوە، ئەو كۆمارە تەمەن كورتە روخێنرا.

(1958): مستەفا بارزانی كە لە بەرژەوەندیی كۆماری مەهاباد جەنگا، گەڕایەوە نیشتمانیی خۆی لە باكوری عێراق بۆ ئەوەی رابەرایەتیی راپەڕینێك بكات لەپێناو بەدەستهێنانی ئۆتۆنۆمی بۆ كورد. ئەم شۆڕشە بە شەڕ لەگەڵ دەوڵەتی عێراق دەستی پێكرد كە تاساڵی (1970)ی خایاند. 

(1962): یەك لەسەر پێنجی كوردی سوریا لەناوچەی باكوری رۆژهەڵاتی سوریان كە زۆرینەی ئەو ناوچانە كوردنشینن و لە ناسنامەی سوری بێبەش كران و هەروەها بێبەش كرابون لە دامەزراندن و پەروەردە و مافی موڵكداری و نوێنەرایەتیی سیاسی. زۆرێك لەو كوردانە زەوی و زار و موڵك و ماڵیان لەدەستدا و دەوڵەتی ئەوكاتی سوریا لەجێی ئەوان عەرەب و ئاشورییەكانی نیشتەجێ كرد. 

(1972): شای ئێران داوای لە ریچارد نیكسۆنی سەرۆكی ئەوكاتی ئەمەریكا كرد یارمەتیی بدات لە پشتیوانیكردنی شۆڕشی مستەفا بارزانی (شۆڕشی ئەیلول) لەدژی دەوڵەتی عێراق. لەوكاتەدا عێراق هاوپەیمانی یەكێتیی سۆڤیەت بو، ریچارد نیكسۆنی سەرۆكی ئەمەریكاش رازی بو لەبارەی پڕچەككردنی كورد. لە (1975)دا شای ئێران لەگەڵ عێراق رێككەوتنێكی ئیمزا كرد و كوردی لە هاوكێشەكە دابڕی و سەرەنجام بوە هۆی دەستبەرداربونی ئەمەریكییەكان لە كورد.

(1978): پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) كە گروپێكی چەكداریی رادیكاڵە، لەلایەن عەبدوڵا ئۆجەلانەوە دامەزرێنرا بە ئامانجی پێكهێنانی دەوڵەتێكی سەربەخۆی كوردی لەڕێی خەباتی چەكدارییەوە. 

(1984): پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) هەرێمی كوردستانی عێراقی وەك بنكەیەك بەكاردەهێنا بۆ خەباتی چەكداری لەدژی توركیا، كە دواتر بەكارهێنانی ئەو بنكەیەش بەدرێژایی (40) ساڵی دواتر بەردەوام بو. پەكەكە شەڕی چەكداری و توندوتیژی لەدژی توركیا بەرپا دەكرد و لە بەرامبەریشدا توركیا چالاكوان و سیاسەتمەدارانی كوردی دەستگیر دەكرد و دەیخستنە زیندانەوە. 

(1987 بۆ 1988): لە رۆژانی كۆتایی سەردەمی شەڕی عێراق و ئێراندا، سەدام حسێن دیكتاتۆری سەربە حیزبی بەعس، هەڵمەتی جینۆسایدی لەدژی كوردی عێراق ئەنجامدا و لەهەموی خراپتر، بەچەكی كیمیایی بۆردومانی شاری هەڵەبجەی كرد و بە تەنها لە یەك رۆژدا زیاتر لە پێنج هەزار كەسی كوشت. 

(1991): راپەڕینی كوردی لە باكوری عێراق سەریهەڵدا و لەلایەن جۆرج بوشی سەرۆكی ئەوكاتی ئەمەریكاوە پشتیوانی لێكرا، بەتایبەت دوای ئەوەی لە شەڕی كەنداوی یەكەمدا سەدام حسێن لە وڵاتی كوەیت وەدەرنرا. ئەو راپەڕینە لەلایەن سەدامەوە بەرپەرچ درایەوە و كۆڕەوی بەكۆمەڵ بەسەر كورد هات و بەو هۆیەوە بە سەدان هەزار كورد بەرەو زنجیرە چیاكانی نزیك لە سنورەكانی عێراق و توركیا هەڵاتن. ئەو ماڵكاولی و خەرابستانە، هانی ئەمەریكا و هاوپەیمانە رۆژئاواییەكانی دا بۆ پێكهێنانی ناوچەی دژەفڕین ئەویش لەپێناو راگرتنی رژێمەكەی سەدام لە بۆردومانكردنی كورد. ئەو ناوچەی دژەفڕینە وەك خۆی مایەوە و جێبەجێ كرا تاساڵی (2003) و پڕۆسەی (داگیركردنی) عێراق لەلایەن ئەمەریكاوە. 

(2003): لەماوەی شەڕی داگیركردن عێراقدا، ئەمەریكا لەگەڵ هەرێمی كوردستانی عێراق كاری دەكرد و پاش روخانی سەدام، هەرێمی كوردستانی عێراق لەچوارچێوەی سیستمی فیدراڵیدا توانیی خوبەڕێوەبەری بەدەستبهێنێت و  لەڕوی ئابورییەوە بوژایەوە. 

(2011): شەڕی ناوخۆی سوریا بوە دەرفەتێك لەبەردەم كوردی سوریا بۆ پێكهێنانی جۆرێك لە ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری لە باكوری رۆژهەڵاتی ئەو وڵاتە. ئەمەریكا شەڕڤانە بە ئەزمونەكانی یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە)ی هەڵبژارد كە باڵێكی سەربە پەكەكەن، بۆ سەركردایەتیی شەڕ لە باكوری رۆژهەڵاتی سوریا دژبە داعش كە گروپێكی سوننە مەزهەبی جیهادی بو و توانی سود لەو بۆشاییەی دەسەڵات وەربگرێت لە كۆنترۆڵكردنی بەشێكی بەرفراوانی خاكی سوریا و عێراق. 

(2015): شكستهێنانی پڕۆسەی ئاشتیی لەنێوان پەكەكە و توركیا بوە هۆی دوبارە سەرهەڵدانەوەی توندوتیژی. شەڕی نێو شارەكان لە باشوری رۆژهەڵاتی توركیا بەتایبەت لەو شارانەی زۆرینەی دانیشتوانەكەی كوردن سەریهەڵدا و زنجیرەیەك هێرشی وەك تەقینەوە و بۆردومان لە شارەكانی رۆژئاوای توركیا بە ئەنقەرە و ئیستەنبوڵەوە رویاندا كە لەلایەن پەكەكەوە ئەنجامدەدران.
شكستهێنانی دانوستانی ئاشتی، كە لەلایەن خودی رەجەب تەیب ئەردۆغانەوە سەرۆكایەتی دەكرا و هاوكات بو لەگەڵ زنجیرەیەك ریفۆرم و گۆڕانكاری لەپێناو بەرەوپێشبردنی مافی كورد، شەپۆلی دەستگیركردنی چالاكوان و سیاسەتمەدارە كوردەكانی بەدوای خۆیدا هێنا.

(2018): لە مانگی كانونی یەكەمدا دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمەریكا یەكەم هەڕەشەی خۆی خستەڕو بۆ كشانەوەی هێزە سەربازییەكانی وڵاتەكەی لە شەڕی دژبە داعش و رایگەیاند كە ئەو گروپە جیهادییە تێكشكێنراوە. دواتر كەمێك لەو هەڵوێستەی پاشگەز بوەوە و نەرمیی نواند بە تایبەت پاش كاردانەوەی توندی نێوخۆ و دەرەوەی ئەمەریكا لە ئاست دەستبەرداربونی لە كورد كە بەدرێژایی ماوەی شەڕی دژبە داعش هاوپەیمانی ئەمەریكا بو لە باكوری رۆژهەڵاتی سوریا. 

(2019): هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) كە لە شەڕڤانی كورد و هەروەها گروپە عەرەبییەكانی دژبە ئەسەد پێكهێنراوە، دواجار بە پشتیوانیی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی بە سەرۆكایەتیی ئەمەریكا، لە باكوری رۆژهەڵاتی سوریا سەركەوتنیان بەسەر داعشدا بەدەستهێنا. 

(7)ی تشرینی یەكەمی (2019): ترەمپ رایگەیاند كە هێزەكانی ئەمەریكا ناوچە سنورییەكانی نێوان توركیا و سوریا جێدەهێڵن، ئەو شوێنەی كە تیایدا هێزەكانی ئەمەریكا دەوریەی سەربازیی هاوبەشیان لەگەڵ توركیا ئەنجام دەدا وەك بەشێك لە میكانیزمێك بۆ دڵنیاییدان بە ئەنقەرە بۆ ئەوەی شەڕڤانە كوردەكان ئەو ناچەیە بەكارنەهێنن بۆ هێرشكردنە سەر توركیا. لەو كاتەدا ترەمپ تاڕادەیەكی بەرچاو وا دەبینرا كە گڵۆپی سەوزی هەڵكردوە بۆ بەرەوپێشچونی سوپای توركیا بەرەو ناوچەكە، بەمەش ئەمەریكا هاوپەیمانە كوردەكەی خۆی خستە بەردەم دوژمنێك كە بەلای ئەوانەوە لە داعش مەترسیدارترە.

نوسینی: كڵۆیی كۆڕنش، لاورا پیتڵ
لە ئینگلیزییەوە: فەلاح حەسەن
سەرچاوە: فاینانشاڵ تایمز